Sakrament święceń jest sakramentem, dzięki któremu posłanie, powierzone przez Chrystusa Apostołom, nadal jest spełniane w Kościele aż do końca czasów. Jest to sakrament posługi apostolskiej. Obejmuje on trzy stopnie: episkopat, prezbiterat i diakonat (zob. Katechizm Kościoła Katolickiego [skrót: KKK] nr 1536.
Kościelne posługiwanie jest ustanowione przez samego Boga. Sprawowane jest na różnych stopniach święceń przez tych, którzy już od starożytności noszą nazwę biskupów, prezbiterów i diakonów (por. Sobór Watykański II, Konstytucja Lumen gentium nr 10).
Nauka Kościoła uznaje, że istnieją dwa stopnie uczestniczenia w służebnym kapłaństwie Chrystusa: episkopat i prezbiterat. Diakonat jest przeznaczony do pomocy im i służenia. Dlatego też pojęcie kapłan (z łac. sacerdos) oznacza zarówno biskupów jak i prezbiterów, ale nie diakonów. Nauka katolicka przyjmuje jednak, że zarówno dwa stopnie uczestniczenia w kapłaństwie (episkopat i prezbiterat), jak i stopień służby (diakonat), są udzielane za pośrednictwem aktu sakramentalnego nazywanego „święceniami” (por. KKK nr 1554).
W związku z sakramentem święceń, św. Ignacy Antiocheński powiedział:
Niech wszyscy szanują diakonów jak samego Jezusa Chrystusa, a także biskupa, który jest obrazem Ojca, i prezbiterów jako Radę Boga i zgromadzenie Apostołów; bez nich nie można mówić o Kościele (zob. KKK nr 1538).
1. Trzy stopnie święceń
a) Święcenia biskupie (III stopień)
Wśród rozmaitych posług w Kościele, szczególne miejsce zajmują biskupi. Sobór Watykański II „uczy, że przez święcenia biskupie udziela się pełni sakramentu święceń, które zarówno w tradycji liturgicznej Kościoła, jak i w wypowiedziach Ojców są nazywane najwyższym kapłaństwem lub pełnią świętego posługiwania” (zob. KKK nr 1557).
Święcenia biskupie wraz z płynącą z nich misją uświęcania, przynoszą również funkcje nauczania i kierowania… przez włożenie rąk i przez słowa święceń tak udzielana jest łaska Ducha Świętego i święte znamię tak jest wyciskane, iż biskupi w sposób szczególny i widoczny podejmują rolę samego Chrystusa Nauczyciela, Pasterza i Kapłana, i działają w Jego osobie – Sobór Watykański II, konstytucja Lumen gentium, nr 20).
Każdy biskup jako wikariusz Chrystusa pełni misję pasterską w powierzonym sobie Kościele partykularnym, ale równocześnie kolegialnie ze wszystkimi biskupami uczestniczy w trosce o wszystkie Kościoły (por. KKK nr 1560).
b) Święcenia prezbiterów (II stopień)
Biskupi, którzy działają w imieniu Chrystusa, w sposób prawomocny przekazali misję swego posługiwania w różnym stopniu różnym osobom w Kościele. Zadanie posługi biskupiej zostało przekazane prezbiterom, w podporządkowanym stopniu, aby ustanowieni w stanie prezbiteratu byli współpracownikami stanu biskupiego, w celu należytego wypełnienia apostolskiego posłannictwa przez Chrystusa (por. KKK nr 1562).
Prezbiterzy, chociaż nie posiadają pełni kapłaństwa i w wykonywaniu swojej władzy są zależni od biskupów, związani są jednak z nimi godnością kapłańską i na mocy sakramentu kapłaństwa, na podobieństwo Chrystusa, najwyższego i wiekuistego Kapłana, są wyświęcani, aby głosić Ewangelię, być pasterzami wiernych i sprawować kult Boży jako prawdziwi kapłani Nowego Testamentu (zob. KKK nr 1564).
Prezbiterzy mogą wykonywać swoją posługę tylko w zależności od biskupa i w komunii z nim. Przyrzeczenie posłuszeństwa, jakie składają dobrowolnie biskupowi podczas święceń, i pocałunek pokoju biskupa na końcu liturgii święceń oznaczają, że biskup uważa ich za swoich współpracowników, synów, braci i przyjaciół, a oni ze swej strony powinni okazywać mu miłość i szacunek (zob. KKK nr 1567).
c) Święcenia diakonatu (I stopień)
Na niższym szczeblu hierarchii stoją diakonii, którzy przyjmują święcenia nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi (por. KKK nr 1569).
Diakoni uczestniczą w specjalny sposób w posłaniu i łasce Chrystusa. Sakrament święceń naznacza ich pieczęcią (charakterem) – podobnie jak w pozostałych stopniach święceń – której nie można już usunąć. Upodabnia ich ona do Chrystusa, który stał się „diakonem”, to znaczy sługą wszystkich (zob. KKK nr 1570).
Do diakonów należy między innymi asystowanie biskupowi i prezbiterom przy celebracji liturgicznej, szczególnie Eucharystii, jej udzielanie, asystowanie przy zawieraniu małżeństwa i błogosławienie go, głoszenie Ewangelii i przepowiadanie, udzielanie chrztu, prowadzenie pogrzebu i poświęcenia się różnym posługom charytatywnym (zob. KKK nr 1570).
2. Celebracja sakramentu święceń
Najistotniejszym obrzędem sakramentu święceń dla wszystkich trzech stopni (episkopat, prezbiterat i diakonat) jest włożenie rąk biskupa na głowę wyświęcanego, a także specjalna modlitwa konsekracyjna, będąca prośbą do Boga o wylanie Ducha Świętego i Jego darów odpowiednio do posługi, do której kandydat jest wyświęcany (por. KKK nr 1572).
3. Kto może otrzymać sakrament święceń?
Święcenia ważnie przyjmuje tylko mężczyzna ochrzczony. Pan Jezus wybrał mężczyzn, by utworzyć kolegium Dwunastu Apostołów, i tak samo uczynili Apostołowie, gdy wybierali swoich współpracowników, którzy mieli przejąć ich misję. Kolegium Biskupów, z którym prezbiterzy są zjednoczeni w kapłaństwie, uobecnia i aktualizuje aż do powrotu Chrystusa kolegium Dwunastu. Kościół czuje się związany tym wyborem dokonanym przez samego Pana. Z tego powodu nie są możliwe święcenia kobiet (zob. KKK nr 1577).
4. Skutki sakramentu święceń
a) Niezatarty charakter
Sakrament święceń przyjmującego go upodabnia do Chrystusa dzięki specjalnej łasce Ducha Świętego, czyniąc go narzędziem Chrystusa dla Jego Kościoła. Święcenia uzdalniają go, by mógł działać jako przedstawiciel Chrystusa, Głowy Kościoła, w Jego potrójnej funkcji kapłana, proroka i króla (zob. KKK nr 1581).
Jak w przypadku chrztu i bierzmowania, to uczestnictwo w funkcji Chrystusa jest udzielane raz na zawsze. Sakrament święceń wyciska również niezatarty charakter duchowy i nie może być powtarzany, czy udzielany tylko na pewien czas (zob. KKK nr 1582).
Kto został ważnie wyświęcony, może oczywiście z ważnych powodów zostać zwolniony z obowiązków i funkcji związanych ze święceniami lub otrzymać zakaz ich wykonywania, nie może jednak stać się znowu człowiekiem świeckim w ścisłym sensie, ponieważ charakter wyciśnięty przez święcenia pozostaje na zawsze (zob. KKK nr 1583).
Należy również pamiętać o tym, że mężczyzna przyjmujący święcenia nadal jest człowiekiem grzesznym i podlegającym słabością. Jednak przez wyświęconego ostatecznie działa i zbawia sam Chrystus, dlatego niegodność kapłana nie jest przeszkodą dla działania Chrystusa. Mówi o tym z mocą św. Augustyn: „Kto zaś jest sługą pysznym, należy do diabła, jednak daru Chrystusa nie plami. Co przez niego spływa, jest czyste, co przez niego przechodzi, jest jasne, dostaje się na żyzną glebę… Duchowa moc sakramentu jest jakby światłością. Ci, którzy mają być oświeceni, przyjmują ją czystą, a jeśli nawet przechodzi przez nieczystych, nie ulega splamieniu (zob. KKK nr 1584).
b) Łaska Ducha Świętego
Przez łaskę Ducha Świętego, która jest właściwa dla sakramentu święceń, wyświęcony zostaje upodobniony do Chrystusa Kapłana, Nauczyciela i Pasterza, którego jest sługą.
Na koniec przywołajmy słowa św. Jana Marii Vianney’a, proboszcza Ars, który powiedział:
Kapłan prowadzi dalej dzieło odkupienia na ziemi… gdyby ktoś tu na ziemi dobrze zrozumiał, kim jest kapłan, mógłby umrzeć, nie z przerażenia, lecz z miłości… Kapłaństwo – to miłość Serca Jezusowego.